Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

O pamiątkach rodzinnych przekazanych do archiwum Instytutu Pamięci Narodowej

LISTY STANISŁAWA MIERZWY DO RODZINY Z OKRESU POBYTU W WIĘZIENIU

(…) żyć z Wami nie mogę, gdybym i odczuwać z Wami nie mógł – byłbym już drewnem martwym”

W październiku 2022 r. Wojciech Mierzwa przekazał do krakowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej - jak sam to określił - „rodzinny skarb”. Jest to zbiór listów i grypsów jego ojca, mec. Stanisława Mierzwy, wysyłanych przez niego do rodziny z więzień stalinowskiej Polski w latach 40. i 50. XX wieku. Korespondencja ta stanowi niezwykle osobiste, a zarazem przejmujące świadectwo ojcowskiej troski o los swoich najbliższych, którzy z dnia na dzień znaleźli się w bardzo trudnej sytuacji życiowej. Bez wątpienia odnajdziemy w niej również odbicie losów bardzo wielu rodzin, które w tamtym czasie płaciły wysoką cenę za zaangażowanie w działalność na rzecz niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.

Listy zza więziennych krat

Do Instytutu Pamięci Narodowej trafiło ogółem 51 listów nadanych w okresie od 3 lutego 1947 r. do 19 maja 1953 r., a także trzy niedatowane grypsy pochodzące najprawdopodobniej z początkowego okresu uwięzienia. Warto w tym miejscu przypomnieć, że nie są to jedyne materiały przekazane do Instytutu Pamięci Narodowej przez rodzinę Mierzwów. W 2011 r. do zasobu archiwalnego trafiła ogromna kolekcja korespondencji Stanisława Mierzwy, którą prowadził ze swoimi bliskimi i współpracownikami przez blisko czterdzieści lat od zakończenia II wojny światowej. Natomiast w 2018 r. zakończono opracowanie, przekazywanej stopniowo od 2015 r., kolekcji blisko tysiąca fotografii dotyczących życia i działalności Stanisława Mierzwy, a także historii ruchu ludowego.

Pierwsze dwa listy zza więziennych krat pochodzą z początku lutego 1947 r. Stanisław Mierzwa nadał je z aresztu Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie znajdującego się przy pl. Inwalidów. Kolejne dwa wyszły zza murów więzienia karno-śledczego UB przy ul. Montelupich w czasie, kiedy Mierzwa zasiadał na ławie oskarżonych w procesie działaczy WiN i PSL (tzw. proces krakowski). Zdecydowanie największa część korespondencji pochodzi z okresu jego uwięzienia w Więzieniu we Wronkach - 42 listy, przy czym w 1950 r. na kilka miesięcy przewieziony został do Więzienia przy ul. Rakowieckiej w Warszawie skąd pochodzi kolejnych 5 listów.

Warto zaznaczyć, że nie jest to całość korespondencji, jaką Stanisław Mierzwa nadał do swojej najbliższej rodziny. Listy z 19 maja 1947 r. i 11 marca 1951 r. zostały wcześniej przekazane do Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach, natomiast list z 7 września 1952 r. zasilił zbiory Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila” w Krakowie. Ponadto z treści zachowanej korespondencji dowiadujemy się o dwóch listach (z maja 1949 r. i czerwca 1952 r.), które najprawdopodobniej nigdy nie dotarły do adresatów.

Haluś”, „Jacuś”, „Wicuś”, „Gisia” i „Otuś”

Główną adresatką listów Stanisława Mierzwy była jego żona, Helena Mierzwa zd. Ściborowska, do której zwracał się zazwyczaj „Haluś” lub „Mamuś”. W pojedynczych przypadkach - zazwyczaj z okazji imienin - głównym adresatem było któreś z ich czworga dzieci: Jacek Mierzwa („Jacuś”), Wincenty Mierzwa („Wicuś”, „Cuś”), Jadwiga Mierzwa („Gisia”), czy też najmłodszy Wojciech Mierzwa („Otuś”). Ponadto na łamach listów odnajdziemy szereg osób z bliższej i dalszej rodziny Stanisława i Heleny Mierzwów, których identyfikacja była możliwa dzięki współpracy z Wojciechem Mierzwą.

01Helena i Stanisław Mierzwowie z synem Jackiem

(IPN Kr 662/309)

Listy Stanisława Mierzwy przepełnione są głęboką troską o swoich najbliższych, którzy znaleźli się w niezwykle ciężkiej sytuacji życiowej i materialnej. Dość wspomnieć, że tuż po aresztowaniu na świat przyszedł jego trzeci syn, Wojciech, którego pierwszy raz zobaczył dopiero podczas jednego z widzeń w więzieniu. Ciężar wychowania czwórki małych dzieci w całości spadł na barki jego żony, Heleny, dlatego w swoich listach wielokrotnie prosił, żeby nie przysyłać mu dodatkowych rzeczy i pieniędzy, a wszystko zachować dla „tych dziadków naszych kochanych”. W tej niezwykle trudnej sytuacji bezcennym wsparciem była rodzina na czele z „ciotką Bronką” (Bronisława Kalita zd. Mierzwa, siostra Stanisława Mierzwy) i „wujkiem Romkiem” (Roman Ściborowski, brat Heleny Mierzwy).

05 06

Listy Stanisława Mierzwy do żony Heleny

(IPN Kr 939/4)

(IPN Kr 939/22)

Pomimo czysto prywatnego charakteru korespondencji Stanisława Mierzwy (na co wpływ bez wątpienia miała więzienna cenzura) na łamach listów odnaleźć można kilka odniesień do działaczy ludowych, z którymi rodzina Mierzwów utrzymywała bliższe relacje. Jako pierwszy pojawia się w nich znany działacz PSL i poseł na Sejm Ustawodawczy, Wincenty Bryja, który był brany pod uwagę przez Stanisława i Helenę Mierzwów, jako kandydat na ojca chrzestnego dla ich najmłodszego syna, Wojciecha. Ostatecznie zaszczyt ten przypadł innemu działaczowi ludowemu, Jerzemu Kunce, o którym również wspominano na łamach listów. Szczególną rolę we wspieraniu rodziny Mierzwów w tym trudnym dla niej okresie odegrał „wujek Jan”, czyli Jan Wiktor – pisarz, działacz ludowy i poseł na Sejm I kadencji. Spośród wszystkich ludowców był osobą najczęściej wspominaną przez Stanisława Mierzwę. Poza tym na kartach jego korespondencji odnajdziemy m.in. Jana Duszę (posła na Sejm II kadencji), Jerzego Matusa, a także wspomnienie zamordowanych w czasie wojny Stanisława Miłkowskiego oraz Józefa Grudzińskiego.

Indeks osobowy

Zbiór listów Stanisława Mierzwy został zarejestrowany w zasobie archiwalnym krakowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, jako „Archiwum osobiste: Stanisław Mierzwa” pod sygnaturą IPN Kr 939. Poniżej zamieszczono indeks zawierający zidentyfikowane osoby, które znalazły się na kartach korespondencji Stanisława Mierzwy. Przyporządkowane im numery, to kolejne pozycje na spisie (IPN Kr 939/1-51) odpowiadające kolejnym listom ułożonym w sposób chronologiczny.

Biel (Perelmuter) Irena zd. Mierzwa – 20.

Bogdanowicz Wanda – 1.

Bryja Wincenty – 1.

Buczek Jadwiga (żona Karola Buczka) – 26.

Dusza Jan – 14.

Ferek Maria – 12.

Grudziński Józef – 14.

Grudziński Tadeusz – 14.

Kabat Leszek – 46.

Kabat Mieczysław – 46.

Kabat Stefania (żona Mieczysława Kabata) – 12.

Kalita Bronisława – 9, 17, 20, 25, 31, 42-44, 51.

Kalita Maciej – 18, 42.

Kędryna Stefania zd. Suchtówna - 20, 34, 37, 42.

Kiełbik Jan – 47.

Kościuk Anna zd. Mierzwa – 7, 9.

Kościuk Jan – 43.

Kościuk Stanisław – 13, 15, 16, 23, 39.

Kubacka Stefania zd. Kalita – 32, 38.

Kunce Jerzy – 12, 19.

Kusior (Bielas) Maria zd. Mierzwa – 20.

Matus Barbara (ps. Kwiatkowska) – 46.

Matus Jerzy Wojciech – 46.

Mierzwa Franciszek – 14, 19, 25, 28, 32, 39, 43, 44, 50.

Mierzwa Helena zd. Ściborowska – 1-51.

Mierzwa Jacek Stanisław – 4, 6-9, 11-25, 27-51.

Mierzwa Jadwiga Wanda – 1, 4, 6-9, 11-16, 20-25, 27-31, 33, 34, 36-40, 42-47, 49-51.

Mierzwa Jan – 8, 17, 20, 43.

Mierzwa Maria zd. Gołas – 42.

Mierzwa Wincenty – 4, 6, 8, 9, 12-25, 27, 28, 31-34, 36-42, 44-51.

Mierzwa Władysława zd. Kalita – 17, 42-44.

Mierzwa Wojciech – 1, 4-9, 11-17, 19, 21, 22, 24, 25, 27, 28, 31-33, 35-39, 42-45, 47, 50, 51.

Miłkowski Stanisław – 14.

Oleksy Janina zd. Mierzwa -11.

Pieczonka Anna zd. Ściborowska – 11, 44.

Pieczonka Piotr s. Piotra – 11, 20, 44.

Pieczonka Piotr – 7, 11, 20, 44.

Sarnecki Jan – 43.

Szatko Julia zd. Mierzwa – 23-25, 39, 43, 47.

Szczawińska Maria (ps. Czarna Maria, Jodłowska) – 14.

Ściborowski Józef – 8, 35, 44, 45, 49-51.

Ściborowski Roman – 1, 8, 9, 15, 16, 19-20, 23, 31, 42, 44, 48, 50.

Świgoń Katarzyna Agnieszka zd. Tkaczyk – 23, 24.

Wiktor Jan – 8, 12, 19, 20, 22-23, 45, 46.

Witaszek Jan – 39.

                                                                                                                                                                Radosław Kurek                                                                                                                                                                       gł. specjalista OA IPN w Krakowie

Kraków, 12 stycznia 2023

Free business joomla templates